زمان تقریبی مطالعه: 7 دقیقه
 

بغای کبیر





‌بُغای‌ِکَبیر، ابوموسی‌ د ۲۴۸ق‌/۸۶۲م‌، از سرداران‌ ترک‌ عباسیان‌ که‌ به‌ سبب‌ تشابه‌ اسمی‌ با سردار دیگری‌ به‌ همین‌ نام‌، لقب‌ کبیر یافت‌.


۱ - معرفی اجمالی



بغا احتمالاً در ۱۵۸ق‌/۷۷۵م‌ به‌ دنیا آمد.
[۱] علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
او از غلامان‌ حسن‌ بن‌ سهل‌ ذوالریاستین‌، وزیر مأمون‌ عباسی‌ حک ۱۹۸- ۲۱۸ق‌ بود که‌ به‌ سبب‌ شجاعتش‌ مورد توجه‌ معتصم‌ قرار گرفت‌ و در زمره غلامان‌ او درآمد.
[۲] علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
[۳] علی‌ ابن‌عساکر، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، ج۱۰، ص۳۲۶، به‌ کوشش‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۶م‌.
[۴] خلیل‌ صفدی‌، الوافی‌ بالوفیات‌، ج۱۰، ص۱۷۳، به‌ کوشش‌ ژاکلین‌ سوبله‌ و علی‌ عماره‌، ویسبادن‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
و به‌ گفته مسعودی‌ یکی‌ از دو حاجب‌ دربار او گردید.

۲ - فرماندهی جنگ



وی‌ پس‌ از چندی‌، فرماندهی‌ بخشی‌ از سپاه‌ مسلمانان‌ را در نبرد با رومیان‌ در عموریه‌ بر عهده‌ گرفت‌.
[۶] علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۶۴، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
در ۲۲۰ق‌ معتصم‌ او را برای‌ نبرد با بابک‌ خرم‌ دین‌ به‌ یاری‌ افشین‌ فرستاد، ولی‌ شکست‌ خورد و بازگشت‌.
[۹] عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۱، ص۵۴، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.

گویا پس‌ از دستگیری‌ و قتل‌ بابک‌، بغا برای‌ سرکوب‌ منکجور، حاکم‌ شورشی‌ و دست‌ نشانده افشین‌ در آذربایجان‌ رفت‌ و او را شکست‌ داد. آن‌گاه‌ مأمور دستگیری‌ افشین‌ شد که‌ به‌ زندقه‌ و همکاری‌ با بابک‌ متهم‌ بود.

۳ - دوران واثق عباسی



پس‌ از مرگ‌ معتصم‌، بغا در زمره سرداران‌ واثق‌ درآمد. در ۲۳۰ق‌ به‌ سرکوب‌ قبایل‌ عرب‌ که‌ در اطراف‌ مدینه‌ راهزنی‌ می‌کردند، رفت‌ و یاغیان‌ بنی‌ سُلیم‌ را درهم‌ کوبید و پس‌ از موسم‌ حج‌ به‌ سرکوب‌ قبیله بنی‌ هلال‌ در ناحیه ذات‌ عِرق‌ شتافت‌ که‌ همانند بنی‌ سلیم‌ طغیان‌ کرده‌ بودند.
[۱۷] عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۱، ص۱۵۰، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
[۱۸] مجمل‌ التواریخ‌ و القصص‌، به‌ کوشش‌ محمد تقی‌ بهار، ج۱، ص۳۵۹، تهران‌، ۱۳۱۸ش‌.
وی‌ در ۲۳۲ق‌ روانه دفع‌ بنی‌فزاره‌ و بنی‌مرّه‌ که‌ بر فدک‌ دست‌ انداخته‌ بودند شد و قبایل‌ دیگر آن‌ ناحیه‌ را نیز مطیع‌ ساخت‌. سپس‌ به‌ جنگ‌ بنی‌ کلاب‌ در ضَریّه‌ و دفع‌ شورشیان‌ بنی‌نمیر در یمامه‌ رفت‌.
[۲۲] عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۱، ص۱۷۶، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.


۴ - دوران متوکل



به‌ قولی‌ بغا در عصر متوکل‌ نایب‌ پسر او منتصر در جند قنسرین‌ بود و زمانی‌ که‌ متوکل‌ در ۲۴۷ق‌ به‌ قتل‌ رسید، بغا نزد منتصر بازگشت‌.
[۲۵] عمر ابن‌ عدیم‌، زبدة الحلب‌ من‌ تاریخ‌ الحلب‌، ج۱، ص۷۳، به‌ کوشش‌ سامی‌ دهان‌، دمشق‌ ۱۳۷۰ق‌/۱۹۵۱م‌.
خلافت‌ ۶ ماهه منتصر، با مرگ‌ او در ۲۴۸ق‌ پایان‌ یافت‌.
[۲۶] محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۲۴۹.
[۲۸] عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۲، ص۳-۴، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
و با توافق‌ سرداران‌ سپاه‌ و سران‌ دربار، بغای‌ کبیر به‌ همراه‌ بغای‌ صغیر، وصیف‌ واُتامش‌ با مستعین‌ ۲۴۸-۴۵۲ق‌ بیعت‌ کردند؛ زیرا نمی‌خواستند یکی‌ از پسران‌ متوکل‌ - که‌ خود او را کشته‌ بودند - به‌ خلافت‌ برسد.
[۳۰] عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۲، ص۶، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
در این‌ میان‌ بغای‌ کبیر که‌ بیش‌ از ۹۰ سال‌ داشت‌، بر اثر بیماری‌ درگذشت‌.
[۳۲] علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
مستعین‌ پس‌ از مرگ‌ بغا تمام‌ مناصب‌ او را به‌ پسرش‌ موسی‌ داد و دیوان‌ برید را نیز به‌ او سپرد.
[۳۴] علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.


۵ - فهرست منابع



(۱) علی ابن‌اثیر، الکامل‌ فی التاریخ.
(۲) عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
(۳) عبدالرحمان‌ ابن‌ خلدون‌، تاریخ‌، به‌ کوشش‌ خلیل‌ شحاده‌ و سهیل‌ زکار، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.
(۴) عمر ابن‌ عدیم‌، زبدة الحلب‌ من‌ تاریخ‌ الحلب‌، به‌ کوشش‌ سامی‌ دهان‌، دمشق‌ ۱۳۷۰ق‌/۱۹۵۱م‌.
(۵) علی‌ ابن‌عساکر، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، به‌ کوشش‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۶م‌.
(۶) احمد ابوعلی‌ مسکویه‌، تجارب‌ الامم‌، به‌ کوشش‌ ابوالقاسم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۶ش‌.
(۷) خلیل‌ صفدی‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ کوشش‌ ژاکلین‌ سوبله‌ و علی‌ عماره‌، ویسبادن‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
(۸) محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری.
(۹) مجمل‌ التواریخ‌ و القصص‌، به‌ کوشش‌ محمد تقی‌ بهار، تهران‌، ۱۳۱۸ش‌.
(۱۰) علی‌ مسعودی‌، التنبیه‌ و الاشراف‌، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ اسماعیل‌ صاوی‌، ۱۳۵۷ق‌/ ۱۹۳۸م‌.
(۱۱) علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
(۱۲) احمد یعقوبی‌، تاریخ‌ یعقوبی، نجف‌، ۱۳۵۸ق؛

۶ - پانویس


 
۱. علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
۲. علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
۳. علی‌ ابن‌عساکر، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، ج۱۰، ص۳۲۶، به‌ کوشش‌ علی‌ شیری‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۶م‌.
۴. خلیل‌ صفدی‌، الوافی‌ بالوفیات‌، ج۱۰، ص۱۷۳، به‌ کوشش‌ ژاکلین‌ سوبله‌ و علی‌ عماره‌، ویسبادن‌، ۱۴۰۲ق‌/۱۹۸۲م‌.
۵. علی‌ مسعودی‌، التنبیه‌ و الاشراف‌، ص۳۰۸، به‌ کوشش‌ عبدالله‌ اسماعیل‌ صاوی‌، ۱۳۵۷ق‌/ ۱۹۳۸م‌.    
۶. علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۶۴، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
۷. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۲۳.    
۸. احمد ابوعلی‌ مسکویه‌، تجارب‌ الامم‌، ج۴، ص۱۸۹، به‌ کوشش‌ ابوالقاسم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۶ش‌.    
۹. عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۱، ص۵۴، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
۱۰. علی ابن‌اثیر، الکامل‌ فی التاریخ، ج۶، ۴۵۶.    
۱۱. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۱۰۲.    
۱۲. احمد یعقوبی‌، تاریخ‌ یعقوبی، ج۲، ص۴۷۸، نجف‌، ۱۳۵۸ق.    
۱۳. علی ابن‌اثیر، الکامل‌ فی التاریخ، ج۶، ص۵۰۵.    
۱۴. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۱۱۰.    
۱۵. عبدالرحمان‌ ابن‌ خلدون‌، تاریخ‌، ج۳، ص۳۳۵، به‌ کوشش‌ خلیل‌ شحاده‌ و سهیل‌ زکار، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.    
۱۶. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۱۲۹.    
۱۷. عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۱، ص۱۵۰، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
۱۸. مجمل‌ التواریخ‌ و القصص‌، به‌ کوشش‌ محمد تقی‌ بهار، ج۱، ص۳۵۹، تهران‌، ۱۳۱۸ش‌.
۱۹. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۱۴۶- ۱۴۸.    
۲۰. علی ابن‌اثیر، الکامل‌ فی التاریخ، ج۷، ص۱۹.    
۲۱. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۱۴۹.    
۲۲. عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۱، ص۱۷۶، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
۲۳. علی ابن‌اثیر، الکامل‌ فی التاریخ، ج۷، ص۲۰.    
۲۴. علی ابن‌اثیر، الکامل‌ فی التاریخ، ج۷، ص۲۷.    
۲۵. عمر ابن‌ عدیم‌، زبدة الحلب‌ من‌ تاریخ‌ الحلب‌، ج۱، ص۷۳، به‌ کوشش‌ سامی‌ دهان‌، دمشق‌ ۱۳۷۰ق‌/۱۹۵۱م‌.
۲۶. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۲۴۹.
۲۷. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۲۵۱-۲۵۴.    
۲۸. عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۲، ص۳-۴، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
۲۹. احمد ابوعلی‌ مسکویه‌، تجارب‌ الامم‌، ج۴، ص۳۲۱، به‌ کوشش‌ ابوالقاسم‌ امامی‌، تهران‌، ۱۳۷۶ش‌.    
۳۰. عبدالرحمان‌ ابن‌جوزی‌، المنتظم‌، ج۱۲، ص۶، به‌ کوشش‌ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی‌ عبدالقادر عطا، بیروت‌، ۱۴۱۲ق‌/۱۹۹۲م‌.
۳۱. علی ابن‌اثیر، الکامل‌ فی التاریخ، ج۷، ص۱۱۷.    
۳۲. علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
۳۳. محمد بن جریر طبری‌، تاریخ‌ طبری، ج۹، ص۲۵۸.    
۳۴. علی‌ مسعودی‌، مروج‌ الذهب‌، ج۴، ص۱۶۲، به‌ کوشش‌ سعید محمد لحام‌، بیروت‌، ۱۴۱۷ق‌/ ۱۹۹۷م‌.
۳۵. عبدالرحمان‌ ابن‌ خلدون‌، تاریخ‌، ج۳، ص۳۷۵، به‌ کوشش‌ خلیل‌ شحاده‌ و سهیل‌ زکار، بیروت‌، ۱۴۰۱ق‌/۱۹۸۱م‌.    


۷ - منبع



دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «بغای کبیر»، شماره۴۹۴۲.    






آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.